Arabuluculuk, iki taraf arasında ortaya çıkan bir anlaşmazlığı çözmek amacıyla tarafsız bir üçüncü kişinin yardımıyla gerçekleştirilen bir alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Arabulucu, taraflar arasında iletişimi kolaylaştırır, çıkmaza giren görüşmelerde yardımcı olur ve anlaşmazlığın taraflar arasında dostane bir şekilde çözülmesine katkıda bulunur.
Arabuluculuk süreci genellikle resmi yargı yollarının dışında gerçekleşir ve taraflar arasında daha hızlı ve ekonomik bir çözüm sağlamayı amaçlar. Bu süreçte arabulucunun rolü, tarafları bir araya getirip ihtilaflarını çözmelerine yardımcı olmaktır. Ancak, arabuluculuk sonucu anlaşmaya varılmazsa, taraflar resmi yargı yoluna başvurabilirler. Türkiye'de arabuluculuk, çeşitli uyuşmazlık türlerinde kullanılan bir yöntemdir ve hukuki bir süreç olarak belirli prosedürlere tabidir.
Arabulucunun temel görevi, iki taraf arasında ortaya çıkan bir anlaşmazlığı çözmek ve taraflar arasında uzlaşma sağlamaktır. Bu görevi yerine getirirken arabulucu, tarafsızlık ilkesine bağlı kalmalı, tarafları adil bir şekilde dinlemeli ve iletişimi kolaylaştırmalıdır. İşte arabulucunun temel görevleri:
1. Tarafları Bir Araya Getirmek: Arabulucu, tarafları bir araya getirip karşılıklı olarak görüşlerini paylaşmalarını sağlar.
2. İletişimi Kolaylaştırmak: Taraflar arasındaki iletişimi geliştirmek, anlaşmazlığın temel nedenlerini anlamak ve çözüm yollarını bulmak için arabulucunun önemli görevlerindendir.
3. Tarafsızlık İlkesine Uymak: Arabulucu, tarafsız ve objektif olmalıdır. Taraflar arasında adil bir denge kurarak her iki tarafın da perspektifini anlamaya çalışmalıdır.
4. Anlaşmaya Varılmasını Sağlamak: Arabulucunun asıl hedefi, taraflar arasında uzlaşma sağlamak ve anlaşmazlığı çözmektir. Bu, tarafların ihtiyaçlarını ve beklentilerini karşılayacak bir çözüm bulmayı içerir.
5. Gizlilik İlkesine Uymak: Arabulucu, sürecin gizliliğine ve mahremiyetine saygı göstermelidir. Bu, tarafların özgürce konuşmalarını ve çözüm arayışlarını sürdürmelerini sağlar.
6. Yasal Süreci Yönetmek: Arabulucu, uygulanabilir hukuki süreçleri bilmeli ve bu süreçleri yöneterek tarafların haklarını korumalıdır.
Arabulucunun temel amacı, taraflar arasında düşmanca bir durumu daha işbirliğine dayalı bir çözüme dönüştürmektir. Bu nedenle arabulucu, çatışmanın çözümü için uygun ortamı oluşturarak taraflara rehberlik eder ve anlaşmazlık sona erdiğinde taraflar arasında bir uzlaşı sağlar.
Türkiye'de arabulucu olabilmek için belirli şartlar ve kriterler bulunmaktadır. Arabulucular, Türk Medeni Kanunu'na ve Arabuluculuk Kanunu'na uygun olarak atanırlar. İşte Türkiye'de arabulucu olabilmek için gereken temel şartlar:
1. Eğitim Şartı: Arabulucu olmak isteyen kişiler, Arabuluculuk Kanunu'na uygun olarak belirlenen eğitim programlarını başarıyla tamamlamak zorundadır. Bu programlar, Arabuluculuk Daire Başkanlığı tarafından belirlenen ve Türkiye Adalet Akademisi tarafından düzenlenen eğitimleri içerir.
2. Üniversite Diploması: Arabulucu adayları, hukuk fakültelerinden mezun olmalıdır. Hukuk dışında bir alandan mezun olanlar, lisans eğitimi sonrasında ilgili hukuki alanlarda en az beş yıl süreyle çalışmış olmalıdır.
3. Mesleki Deneyim: Hukuk fakültelerinden mezun olanlar için önceki mesleki deneyim şartı aranmaz. Ancak hukuk dışında bir alandan mezun olanlar için en az beş yıl süreyle ilgili hukuki alanlarda çalışmış olma şartı bulunmaktadır.
4. Etiğe Uyum: Arabulucu adayları, etik kurallara uygun davranış göstermeli ve tarafsızlık ilkesine bağlı kalmalıdır.
5. Yeterlilik Sınavı: Arabuluculuk eğitimini tamamlayan adaylar, Arabuluculuk Daire Başkanlığı tarafından düzenlenen ve başarıyla geçilmesi gereken bir yeterlilik sınavına tabi tutulurlar.
6. Ahlaki ve Mesleki Yeterlilik: Arabulucu olmak isteyenlerin ahlaki değerlere sahip olmaları ve mesleki yeterliliklerini kanıtlamaları beklenir.
Türkiye'de arabulucu olmak için belirlenen bu şartlar, adayların yeterli eğitimi ve deneyimi kazanmış, etik kurallara uygun davranabilen, tarafsız ve dürüst bireyler olmalarını sağlamak amacıyla belirlenmiştir.
Hangi Davalar Arabuluculuk Kapsamındadır?
Türkiye'de Arabuluculuk Kanunu'na göre, arabuluculuk uygulaması öncelikle aşağıdaki konularda kullanılır:
1. İşçi ve İşveren İlişkilerinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar: İş hukukundan kaynaklanan anlaşmazlıklar, arabuluculuk sürecine tabidir. Bu kapsamda, işçi ve işveren arasındaki uyuşmazlıklar arabuluculuk ile çözülmeye çalışılır.
2. Tüketici İlişkilerinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar: Tüketici haklarıyla ilgili uyuşmazlıklar arabuluculuk yoluyla çözülmeye çalışılır. Tüketicinin ve tüketici ile işletme arasındaki anlaşmazlıklar bu kapsama girebilir.
3. Aile İlişkilerinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar: Boşanma, mal paylaşımı, velayet gibi aile hukuku konularındaki uyuşmazlıklar arabuluculuk sürecine dahil edilebilir.
4. Fikri Mülkiyet Haklarından Kaynaklanan Uyuşmazlıklar: Fikri mülkiyet haklarına ilişkin anlaşmazlıklar arabuluculuk yoluyla çözülmeye çalışılabilir.
5. Kamu Görevlileri İle Kamu Kurum ve Kuruluşları Arasındaki Uyuşmazlıklar: Kamu görevlileri ile kamu kurumları arasındaki anlaşmazlıklar arabuluculuk sürecine tabidir.
Ancak, şu konulardaki uyuşmazlıklar arabuluculuk kapsamı dışındadır:
• Kamu düzenine ilişkin uyuşmazlıklar,
• Kişisel hakların kullanılmasına ilişkin uyuşmazlıklar,
• Ceza hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıklar,
• İflas, konkordato ve benzeri durumlardan kaynaklanan uyuşmazlıklar.
Bu konular dışında, taraflar anlaştıkları takdirde diğer uyuşmazlıkları da arabuluculuk yoluyla çözmeye karar verebilirler.
Kişiler, arabulucuya başvuruda bulunma kararı genellikle bir anlaşmazlık veya uyuşmazlık ortaya çıktığında alınır. Arabulucuya başvurma nedenleri şu şekilde özetlenebilir:
1. İş İlişkilerinden Kaynaklı Sorunlar: İşçi ve işveren arasında çıkan anlaşmazlıklar, ücret, iş koşulları, işten çıkarma gibi konular arabulucuya başvurmayı gerektirebilir.
2. Aile Hukuku Sorunları: Boşanma, velayet, nafaka, mal paylaşımı gibi aile hukuku konularında yaşanan anlaşmazlıklar arabulucuya başvurmayı gerektirebilir.
3. Tüketici Hakları Uyuşmazlıkları: Alışverişlerden kaynaklanan sorunlar, hatalı ürünler veya hizmetler nedeniyle ortaya çıkan uyuşmazlıklar, tüketicilerin arabulucuya başvurmasına neden olabilir.
4. Fikri Mülkiyet Hakları: Fikri mülkiyet konularında yaşanan anlaşmazlıklar, patent, ticari marka veya telif hakları gibi durumlar arabulucuya başvurmayı gerektirebilir.
5. Komşuluk İlişkileri: Komşuluk ilişkilerinden kaynaklanan sorunlar, özellikle mülkiyet sınırları, gürültü, komşu ilişkileri gibi konularda arabulucuya başvurmayı gerektirebilir.
6. Kamu Görevlileri ile Kamu Kurumları Arasındaki Sorunlar: Kamu görevlileri ile kamu kurumları arasında yaşanan uyuşmazlıklar arabulucu sürecine tabi olabilir.
7. İş Ortaklığı ve Ticari İlişkilerden Kaynaklanan Sorunlar: İş ortakları arasındaki anlaşmazlıklar, ticari sözleşmelerden doğan sorunlar arabulucuya başvurmayı gerektirebilir.
Arabulucuya başvurmak, taraflar arasında dostane bir çözüm bulma amacını taşır ve mahkemeye gitmeden önce uyuşmazlığın çözümü için bir alternatif sunar. Arabuluculuk, hızlı, etkili ve maliyet açısından daha düşük bir çözüm yolu olarak tercih edilebilir.